کرونا و تحصیل

شروع سال تحصيلي جديد براي دانش‌آموزان، معلمان و خانواده‌هاي آنها متفاوت‌تر از سال هاي قبل بود به خاطر ترس و نگراني كه آنها از شيوع بيماري كرونا داشتند، زيرا اين بيماري به سبب ماهيت ناشناخته‌اش پتانسيل اين را دارد كه در افراد ترس و نگراني و اضطراب و استرس ايجاد كند، دانش‌آموزان هم از اين قاعده مستثنا نيستند كه البته اين استرس و اضطراب براي دانش‌آموزان و كودكان بسيار جدي‌تر و خطرناك‌تر است نسبت به بزرگسالان، چون آنها به اقتضاي سن‌شان درك و توانايي و مهارت مقابله با اين پديده نوظهور و غلبه بر آن را ندارند. رفتن به مدرسه براي پيشرفت تحصيلي و رشد رواني و اجتماعي كودكان اهميت زيادي دارد به شرط آنكه يكسري فاكتورها مثل امكانات آموزشي، شرايط و فضاي مناسب مدرسه، صلاحيت و شايستگي معلمان و... براي شكوفايي استعداد دانش‌آموزان فراهم باشد. اما سال تحصيلي جديد و ترسي كه دانش‌آموزان و خانواده‌هاي آنها از مبتلا شدن به بيماري كرونا دارند براي دنياي كوچك آنها مناسب نيست و روي عملكرد تحصيلي آنها تاثير بدي مي گذارد. ترس و داشتن اضطراب در مورد ويروس كرونا تا حدودي طبيعي است و باعث مي‌شود تا اصول بهداشتي را رعايت كرده و پيشگيري كنند ولي اگر بيش از اندازه باشد باعث مشكلات روحي و رواني و جسمي مي‌شود و سيستم ايمني بدن‌شان ضعيف مي‌شود و بدون شك سلامت روان دانش‌آموزان و كودكان را تحت تاثير قرار مي‌دهد. يادگيري در دانش‌آموزان در گرو شادابي و نشاط و هيجانات مثبت آنهاست و باعث خلاقيت و شكوفايي استعدادهاي آنها مي‌شود و پيشرفت‌هاي چشمگيري در زمينه‌هاي علمي خواهند داشت اما وضعيت فعلي و تغييرات محيطي مي‌تواند براي دانش‌آموزان استرس‌زا باشد و پيامدهايي مانند ضعيف شدن قدرت يادگيري و حافظه، كاهش دقت و تمركز، حواس‌پرتي است كه در نتيجه يادگيري صورت نمي‌گيرد و باعث افت تحصيلي دانش‌آموز مي‌شود همچنين مشكلات رفتاري همانند از بين رفتن انگيزه ادامه تحصيل و بيزاري از مدرسه، عصبانيت و پايين آمدن آستانه تحمل آنها، افسردگي، پريشاني، ناراحتي، درماندگي، لجبازي، گوشه‌گيري و انزواطلبي، وابستگي‌هاي غيرمعمول و چسبندگي، دلهره، دلشوره، دستپاچگي، ناامني، بي‌قراري، اختلال در خواب و شب‌ادراري (بازگشت به رفتارهاي سنين پايين‌تر) را براي‌شان به همراه خواهد داشت. والدين بايد ضمن توضيح دادن اصول بهداشتي به آنها حتما در مورد عوامل استرس‌زا با آنها صحبت كنند و اجازه دهند احساسات و ترس‌هاي‌شان را بروز دهند، از اين طريق ترسش در مورد وقايع ناشناخته‌اي كه تصور مي‌كند او را تهديد مي‌كند برطرف مي‌شود البته صحبت كردن با كودك يا دانش‌آموز بايد متناسب با سن و سطح شناخت و درك او باشد و نكته آخر اينكه خانواده‌ها از ايجاد فضاي پرتنش در منزل خودداري كنند و شيوه‌هاي فرزندپروري مناسب و رفتار درستي با دانش‌آموزان داشته باشند و همچنين يكي از مفاهيمي كه در اپيدمي كرونا خيلي مهم محسوب مي‌شود تاب‌آوري همه افراد همچنين دانش‌آموزان و كودكان است، تاب‌آوري باعث مي‌شود افراد در برخورد با بحران‌ها و تغييرات محيطي عملكردشان افت پيدا كند يا اينكه خودشان را با تغييرات سازگار كنند، خانواده‌ها و والدين بايد اين مساله مهم را به دانش‌آموزان آموزش دهند تا آنها بتوانند همزمان با داشتن عملكرد تحصيلي خوب از اين بحران عبور كنند. شیوع همه‌گیری کرونا به همراه نبود زیرساخت‌های مناسب آموزش غیرحضوری را می‌توان از علل افت شدید تحصیلی دانش‌آموزان در مقاطع مختلف، دانست اما این موضوع را نمی‌توان به عنوان علت تامه محسوب کرد. همه‌گیری کووید-۱۹، همه بخش‌های جامعه را تحت تاثیر قرار داده و بیشترین اثرش را بر سبک زندگی داشته و یکی از مسائل مهم در این بخش، موضوع آموزش و تحصیل است. در عین حال، عادلانه نبودن توزیع امکانات و ظرفیت‌های آموزش مجازی، ناتوانی مالی بسیاری از خانواده‌ها برای تامین تجهیزات آموزشی مورد نیاز، اشراف پائین بسیاری از والدین نسبت به متون درسی و ناتوانی و کم توانی در همراهی با دانش‌آموزان در فراگیری دروس، نبود امکان برقراری ارتباط تصویری با دانش آموزان، آماده نبودن کادر آموزشی برای ارائه دروس در فضای مجازی و ... بخشی از مشکلات و دشواری‌ها دراین دوره بوده است. هر چند هنوز تعریف جامع و یکدستی که برای همه روانشناسان با نظریه‌های مختلف در حوزه یادگیری وجود ندارد اما بسیاری از روانشناسان و پرورش دهندگان در آموزش و پرورش معتقدند که یادگیری تغییری است که بر اثر تجربه یا آموزش در رفتار پدید می‌آید و آنچه در این میان مهم است واژه تغییر است، زیرا رفتار فرد در زمانی که چیزی نیاموخته یا آن را آموخته، تفاوت دارد و باز هم این مهم مورد تاکید است که ظرفیت افراد برای اینکه بتوانند یک پاسخ را پایدار کند مهم است تا در نهایت بتواند به چیزی به اسم حل مسئله بینجامد. باز هم هرگنهان معتقد است وقتی شاگردی چیزی را می‌آموزد، این فقط رفتارش نیست که تغییر می‌کند، بلکه استعداد پاسخ دادن او در اوضاع و احوال آینده نیز تغییر خواهد کرد و اینجاست که موضوع پایداری در یادگیری مطرح می‌شود بزرگترین نقطه ضعف یادگیری آنلاین با بحث مدیریت زمان و تکنولوژی در ارتباط است. مخصوصاً برای دانش آموزانی که در این دو حوزه با مشکل روبرو هستند، ایجاد انگیزه و تحرک برای مدیریت زمان و استفاده از ابزارهای تکنولوژیک حائز اهمیت است. از آنجا که بخش عمده یادگیری آنلاین بر اساس توانمندی دانش آموزان در ایجاد انضباط و تعهد به فرآیند درسی نهفته است، چیزی که در مدارس حضوری به نحو موثرتری در جریان است، دانش آموزانی که برای انجام وظایف روزانه نیاز به انضباط بیشتری دارند یادگیری آنلاین را بسیار مشکل تر از یادگیری حضوری در مدارس می یابند. حتی برای دانش آموزان درس خوان و با انگیزه نیز یادگیری آنلاین می تواند مشکل زا باشد، چرا که این یک واقعیت است که همه دانش‌آموزان به ابزارهای تکنولوژیک لازم برای اتصال به کلاس های آنلاین دسترسی ندارند. بر اساس داده‌های مرکز ملی آمار آموزشی (NCES) چهارده درصد کودکان و دانش‌آموزان سنین 3 تا 18 سال در ایالات متحده در خانه‌های خود به اینترنت و سایر ابزارهای تکنولوژیک مانند کامپیوتر، تبلت و تلفن های هوشمند برای شرکت در کلاسهای آنلاین دسترسی ندارند . این یعنی حدود 9 میلیون دانش‌آموز در سرتاسر ایالات متحده. پس یکی از اولین و مهمترین نقاط ضعف و تکیه بر آموزش‌های آنلاین یکی بحث مدیریت زمان توسط دانش آموزانی است که چندان منضبط نیستند و نمی توانند یک برنامه زمانی منظم برای درس خواندن در خانه برای خود طراحی کرده و به آن عمل کنند و دیگری بحث های مربوط به پوشش سراسری اینترنت و دسترسی به ابزارهای هوشمند است و در این زمینه نیز محدودیت‌هایی وجود دارد که باعث می‌شود بخشی از جامعه دانش آموزی در شرایط شیوع این بیماری به آموزش دسترسی نداشته باشند. یادگیری آنلاین برای بسیاری از دانش آموزان مخصوصاً دانش آموزان دبیرستانی که در فضای سنتی کلاس های درس روابط اجتماعی خود را پایه گذاری و گسترش می‌دهند چندان جذابیتی ندارد. اگرچه شبکه‌های اجتماعی بستری است که بسیاری از تعاملات اجتماعی در آن شکل می‌گیرد اما بدون تعاملات اجتماعی واقعی که معمولاً دانش‌آموزان و بخصوص دانش آموزان دبیرستانی در مدرسه و در قالب تعامل با معلمان، همکلاسی ها و یا شرکت در مسابقات ورزشی و عضویت در تیم های ورزشی تجربه می‌کنند، ممکن است که آنها احساس تنهایی و انزوا کنند. بر اساس یک تحقیق که توسط دانشگاه ایندیانا در ایالات پنسیلوانیا صورت گرفته است احساس انزوای اجتماعی مهمترین دلیل ترک تحصیل دانش آموزان در مدارس شناخته شده است. ضربه ای که به خاطر شیوع بیماری کرونا به سطح تعاملات اجتماعی دانش‌آموزان وارد شده است تجربه تحصیلی آنها را به شدت تحت تاثیر قرار داده است و باعث شده که یادگیری و آموزش های آنلاین برای آنها چندان مطلوب نباشد. اگرچه کم کم و با ادامه پیدا کردن این بیماری و تعطیلی ادامه‌دار مدارس، یادگیری آنلاین تبدیل به یک واقعیت ادامه دار و نه مقطعی شده و عملاً دانش آموزان این فرصت را داشته‌اند که به آن عادت کنند و در شرایط قرنطینه های مداوم شهرها و تاکید بر فاصله‌گذاری اجتماعی خود را با شرایط بهتر وفق دهند. تحقیقات اخیر هم نشان داده که از نظر 61 درصد مدیران منابع انسانی در کل ایالات متحده، تقریبا می توان گفت که کیفیت آموزش های آنلاین به سطح قابل قبولی در مقایسه با آموزش های سنتی و حضوری قبل از شیوع بیماری کرونا رسیده است و این یعنی که یادگیری آنلاین حتی پس از پایان این بیماری جای پای محکمی را در روند آموزش دانش آموزان و منابع انسانی کشور خواهد داشت. ویروس کرونا تمام جهان را دربرگرفته و طبق اعلام یونسکو بیش از ۹۰ درصد دانش‌آموزان دنیا تحت تاثیر قرارگرفته و آموزش‌های رسمی آنها تعطیل شده است این شرایط به گونه ای است که از جنگ جهانی دوم به این سو، نظیر چنین حادثه‌ای را نداشته‌ایم و تاثیر آن در کشورهای مختلف، متفاوت است. برخی کشورها آموزش های مجازی را از گذشته به صورت جدی دنبال کرده و بسترهای آن را فراهم کرده بودند و مسلما آمادگی بیشتری در این شرایط داشتند؛ اما در برخی دیگر آموزش‌های مجازی به صورت جدی دنبال نشده که متاسفانه کشور ما نیز درهمین ردیف قرار می‌گیرد. سال‌هاست درباره آموزش مجازی در کشورمان صحبت می‌شود اما تا کنون به صورت جدی وارد فاز عملیاتی نشده بودیم؛ اما در شرایط خاص کنونی این نوع آموزش ها پررنگ شده و اقداماتی در حال انجام است.